Mens en milieu

Snel navigeren door HOOFDSTUK 6 van VWO 4

Paragrafen

1. Kringlopen
2. Voedselproductie
3. Versterkt broeikaseffect
4. Duurzame ontwikkeling
Begrippen
Oefenen

Leerdoelen










Paragraaf 1: Kringlopen

  • J
 

De relatie tussen mens en milieu

De mens is afhankelijk van het milieu voor voedsel, water en grondstoffen, maar beïnvloedt dit milieu tegelijkertijd. Door menselijke activiteiten zoals landbouw, industrie en verstedelijking ontstaan milieuproblemen.

Oorzaken van milieuproblemen

Milieuproblemen ontstaan door:

  • Bevolkingsgroei, waardoor de vraag naar voedsel, water en energie toeneemt.
  • Industrialisatie, die leidt tot de uitstoot van verontreinigende stoffen.
  • Ontbossing, waardoor de biodiversiteit afneemt en het broeikaseffect toeneemt.
  • Overbevissing, waardoor vispopulaties dalen en voedselketens worden verstoord.

Vormen van milieuproblemen

De belangrijkste milieuproblemen zijn:

  • Vervuiling: Het toevoegen van schadelijke stoffen aan het milieu, zoals plastic afval en luchtvervuiling.
  • Uitputting: Het overmatig gebruik van natuurlijke hulpbronnen, zoals fossiele brandstoffen en zoet water.
  • Aantasting: Het veranderen van ecosystemen, zoals door ontbossing en verstedelijking.

Duurzame ontwikkeling

Om toekomstige generaties niet te benadelen, is duurzame ontwikkeling nodig. Dit betekent dat mensen het milieu beschermen door:

  • Hergebruik van materialen, zoals recycling van plastic en glas.
  • Duurzame energiebronnen, zoals zon en windenergie.
  • Efficiënter gebruik van grondstoffen en minder verspilling.

Menselijke invloed op de biodiversiteit

Door landbouw en verstedelijking neemt de biodiversiteit af. Hierdoor verdwijnen soorten en raken ecosystemen uit balans. Tegelijkertijd kunnen menselijke ingrepen ook een positieve invloed hebben, zoals natuurbeheer en herbebossing.

Het belang van milieubescherming

Het beschermen van het milieu is essentieel om een leefbare planeet te behouden. Door bewust om te gaan met grondstoffen, energieverbruik en afval, kunnen milieuproblemen worden verminderd.

De rol van kringlopen in de natuur

Binnen een ecosysteem worden stoffen voortdurend gerecycled in kringlopen. Dit zorgt ervoor dat belangrijke elementen zoals koolstof, stikstof en water steeds opnieuw beschikbaar komen voor producenten, consumenten en reducenten.

De koolstofkringloop

De koolstofkringloop beschrijft hoe koolstofdioxide (CO₂) circuleert tussen de atmosfeer, organismen en de bodem. Dit gebeurt via processen zoals:

  • Fotosynthese, waarbij planten en algen CO₂ opnemen en omzetten in glucose.
  • Dissimilatie, waarbij organismen glucose afbreken en CO₂ uitstoten.
  • Verbranding van fossiele brandstoffen, wat extra CO₂ in de atmosfeer brengt en bijdraagt aan het versterkte broeikaseffect.

De stikstofkringloop

Stikstof is essentieel voor de opbouw van eiwitten en DNA. De stikstofkringloop omvat:

  • Stikstofbinding door bacteriën, die stikstofgas (N₂) omzetten in ammonium (NH₄⁺) en nitraat (NO₃⁻).
  • Opname door planten, die stikstofverbindingen gebruiken om eiwitten te maken.
  • Uitscheiding en afbraak, waarbij reducenten stikstof uit organisch materiaal afbreken en terugbrengen in de bodem.

De waterkringloop

Water beweegt continu door het ecosysteem via processen zoals:

  • Verdamping uit oceanen, meren en planten (transpiratie).
  • Condensatie, waardoor wolken ontstaan.
  • Neerslag, die water terugbrengt naar de grond en waterlopen.
  • Infiltratie in de bodem, waar het grondwater voedt en door planten wordt opgenomen.

Het belang van kringlopen voor ecosystemen

Kringlopen zorgen ervoor dat voedingsstoffen in evenwicht blijven en dat ecosystemen kunnen blijven functioneren. Menselijke activiteiten, zoals landbouw, boskap en industrie, kunnen deze kringlopen verstoren, wat leidt tot problemen zoals verzuring, eutrofiëring en klimaatverandering.

Paragraaf 2: Voedselproductie

  • J

Moderne landbouw en veehouderij

Door de groei van de wereldbevolking is de voedselproductie sterk geïntensiveerd. Moderne landbouw en veehouderij gebruiken technieken zoals kunstmatige bemesting, bestrijdingsmiddelen en mechanisatie om hogere opbrengsten te behalen.

Binnen de veeteelt bestaan er verschillende systemen:

  • Grondgebonden veehouderij: waarbij dieren grazen op natuurlijke weilanden.
  • Niet-grondgebonden veehouderij (intensieve veehouderij of bio-industrie): waar veel dieren in stallen worden gehouden en het voedsel wordt aangevoerd.

Hoewel intensieve landbouw zorgt voor hoge voedselproductie, heeft het ook nadelen zoals mestoverschot, bodemuitputting en milieuvervuiling.

Eutrofiëring en overbemesting

Door overbemesting komen er te veel nutriënten (zoals nitraat en fosfaat) in het milieu terecht, wat leidt tot eutrofiëring. Dit veroorzaakt:

  • Algenbloei, waardoor water troebel wordt en zuurstofgebrek ontstaat.
  • Verandering in de biodiversiteit, waarbij voedselarme ecosystemen verdwijnen.

Duurzame landbouw

Om de negatieve effecten van landbouw te verminderen, wordt gezocht naar duurzame landbouw. Dit omvat:

  • Precisielandbouw, waarbij technologieën zoals GPS en sensoren worden gebruikt om efficiënter te werken.
  • Biologische landbouw, waarbij geen kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen worden gebruikt.
  • Kringlooplandbouw, waarin restproducten opnieuw worden benut binnen het landbouwsysteem.

Genetische modificatie in de landbouw

Een andere manier om de voedselproductie te verbeteren, is genetische modificatie. Hierbij worden organismen aangepast om ze beter bestand te maken tegen ziektes of klimaatverandering. Een voorbeeld is GMO-maïs, die resistent is tegen insecten en minder bestrijdingsmiddelen nodig heeft.

Toekomst van voedselproductie

Om in de toekomst voldoende voedsel te produceren, worden nieuwe technologieën ontwikkeld, zoals:

  • Kweekvlees, waarbij vlees wordt geproduceerd zonder dat er dieren worden geslacht.
  • Verticale landbouw, waarbij gewassen in lagen boven elkaar worden geteeld in stedelijke gebieden.
  • Eiwitbronnen uit insecten, als duurzaam alternatief voor traditionele veeteelt.

Door een combinatie van technologische innovaties en duurzame landbouwmethoden kan de voedselvoorziening in balans blijven met het milieu en de groeiende wereldbevolking. 

Paragraaf 3: Versterkt broeikaseffect

  • J

Energiegebruik door de mens

Mensen gebruiken energie voor verwarming, transport, elektriciteit en industrie. De energie die we gebruiken, kan afkomstig zijn van fossiele brandstoffen of van duurzame energiebronnen.

Fossiele brandstoffen en hun gevolgen

Fossiele brandstoffen zoals aardolie, aardgas en steenkool zijn miljoenen jaren geleden gevormd uit resten van dode organismen. Het verbranden van fossiele brandstoffen leidt tot:

  • De uitstoot van koolstofdioxide (CO₂), wat bijdraagt aan het versterkte broeikaseffect.
  • Luchtvervuiling door stoffen zoals zwaveldioxide en stikstofoxiden, die zure regen veroorzaken.
  • Uitputting van voorraden, omdat fossiele brandstoffen niet hernieuwbaar zijn.

Duurzame energiebronnen

Om klimaatverandering tegen te gaan, wordt steeds meer gebruikgemaakt van duurzame energiebronnen, zoals:

  • Zonne-energie, opgewekt door zonnepanelen.
  • Windenergie, opgewekt door windturbines.
  • Waterkracht, waarbij energie uit stromend water wordt benut.
  • Biomassa, waarbij organisch materiaal wordt verbrand of vergist om energie op te wekken.
  • Geothermische energie, waarbij warmte uit de aarde wordt gebruikt.

Het broeikaseffect en klimaatverandering

De aarde kent van nature een broeikaseffect, waardoor de temperatuur geschikt is voor leven. Het versterkte broeikaseffect wordt veroorzaakt door een toename van broeikasgassen zoals CO₂, methaan (CH₄) en lachgas (N₂O) door menselijke activiteiten. Dit leidt tot:

  • Temperatuurstijging op aarde.
  • Smeltende ijskappen en stijgende zeespiegels.
  • Extreme weersomstandigheden, zoals hittegolven en zware stormen.

Energietransitie en oplossingen

Om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, wordt ingezet op een energietransitie: de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame energie. Belangrijke maatregelen hierbij zijn:

  • Energiebesparing, zoals betere isolatie en zuinige apparaten.
  • Elektrificatie, zoals overstappen op elektrische auto’s en warmtepompen.
  • Gebruik van waterstof, een mogelijke brandstof voor de toekomst.
  • CO₂-opslag, waarbij CO₂ ondergronds wordt opgeslagen om de uitstoot te verminderen.

Het belang van duurzame energie

Door over te schakelen op duurzame energiebronnen kan de mens zijn impact op het milieu verkleinen en bijdragen aan een stabiel klimaat voor toekomstige generaties. 

Paragraaf 4: Duurzame ontwikkeling

  • J

Waarom natuurbescherming nodig is

De mens heeft een grote impact op de natuur door landbouw, verstedelijking en industrie. Hierdoor raken ecosystemen verstoord, wat leidt tot verlies van biodiversiteit en aantasting van leefgebieden. Natuurbescherming is daarom noodzakelijk om soorten en ecosystemen te behouden.

Vormen van natuurbescherming

Er zijn verschillende benaderingen voor het beschermen van natuur:

  • Natuurbehoud: Het handhaven van bestaande natuurgebieden zonder grote veranderingen.
  • Natuurbeheer: Actief ingrijpen om ecosystemen in stand te houden, bijvoorbeeld door begrazing, maaien of het aanleggen van natuurvriendelijke oevers.
  • Natuurontwikkeling: Het creëren van nieuwe natuur, bijvoorbeeld door landbouwgrond terug te geven aan de natuur.

Versnippering en de Ecologische Hoofdstructuur

Door wegen, steden en landbouw raken natuurgebieden versnipperd. Hierdoor kunnen soorten zich minder goed verplaatsen. Om dit probleem op te lossen, is het Natuurnetwerk Nederland (voorheen Ecologische Hoofdstructuur) opgezet. Dit bestaat uit:

  • Kerngebieden: Beschermde natuurgebieden zoals nationale parken.
  • Verbindingszones: Groenstroken en ecoducten die gebieden met elkaar verbinden.
  • Ontwikkelingsgebieden: Gebieden waar de natuur de kans krijgt om zich te herstellen.

Maatregelen voor natuurbehoud

Om natuur te beschermen en herstellen, worden verschillende maatregelen genomen:

  • Aanleg van faunapassages, zoals wildtunnels en ecoducten, zodat dieren veilig kunnen migreren.
  • Herintroductie van soorten, zoals de terugkeer van de bever en de wolf in Nederland.
  • Bescherming van bedreigde soorten, door opname op de Rode Lijst en door wetgeving zoals de Wet Natuurbescherming.

Duurzaam natuurbeheer

Bij duurzaam natuurbeheer wordt rekening gehouden met zowel de natuur als de economische belangen. Dit gebeurt door:

  • Duurzaam bosbeheer, waarbij alleen bomen worden gekapt als er nieuwe worden geplant.
  • Beheer van wetlands, die een belangrijke rol spelen bij waterzuivering en biodiversiteit.
  • Duurzaam toerisme, waarbij bezoekers natuurgebieden kunnen beleven zonder ze te beschadigen.

Het belang van natuurbescherming

Door natuur te beschermen, behouden we ecosysteemdiensten zoals waterzuivering, bestuiving door insecten en een gezond klimaat. Dit is niet alleen belangrijk voor de natuur zelf, maar ook voor de mens.